نسق چیست؟ + همه چیز درباره نسق و ملک نسقی

برای پاسخ به سوال نسق چیست ابتدا باید نگاهی به زندگی کشاورزان در گذشته و نحوه همکاری آن‌ها با خان و مالکین زمین بیاندازیم.

در گذشته که تقسیمات متعددی روی زمین‌ها انجام می‌شد، کشاورزان با توجه به میزان فعالیت‌شان در زمین، محصولات را بین خودشان تقسیم‌بندی می‌کردند. می‌دانید که برخی از مالکین زمین را به دست کشاورز می‌سپردند؛ در این شرایط رعیت متناسب با کار، تلاش و سهم خود بخشی از محصولات را برمی‌داشت. در صورتی که مالک خود روی زمین کار می‌کرد، سهم معینی را به حاکم می‌پرداخت و در نهایت اگر مالک زمین، خان بود بابت ابزار تولید، زمین و سایر حمایت‌ها رعیت سهم مشخصی را دریافت می‌کرد.

به همین ترتیب زمانی که رعیت سال‌ها روی زمین کار کرده بود، حق تقدم، حق ریشه و سهم برداشت بیشتری داشت. از طرف دیگر مالک زمین نیز ترجیح می‌داد با کشاورزانی کار کند که تجربه و سابقه بیشتری داشته و چم و خم کار را می‌دانستند.

در این دوره از زندگی روستاییان، تقسیم زمین‌ها عمدتا طی یک یا چندسال به صورت بنه‌بندی و گاوبندی بود. هرکس روی بنه خود کار می‌کرد، رعیت از بنه دفاع می‌کردند، دام‌های خود را به چرا می‌بردند و در بنه باغ و زراعت داشتند؛ در نهایت سهم مالک نیز به صورت مقرر پرداخت می‌شد.

اصلاحات ارضی ایران

در سال 1338، اصلاحات ارضی خاصی شروع شده و مالکیت وجهه جدیدی به خود گرفت. در این دوران، دولت زمین‌ها را از خان و مالکان اصلی گرفته و بین رعیت‌های زمین تقسیم کرد. براساس میزان فعالیت و کاری که روی زمین‌ها انجام شده بود، آن‌ها را به سه دسته مرغوب، نیمه‌مرغوب و نامرغوب تقسیم کردند. البته این کار خسارت بزرگی به ساختار تولید و فعالیت روستاییان وارد کرد.

بسیاری از رعایا دانش و توان مدیریت را نداشته و قادر به اداره زمین‌شان نبودند؛ به همین دلیل یا زمین‌ها را رها کرده و به شهر مهاجرت کردند، یا اینکه زمین‌شان را فروخته و خودشان کارگر شدند، یا حق و حقوق خود را اجاره دادند و یا با وجود سختی‌های موجود سعی در مدیریت امور می‌کردند.

ضربه دوم به ساختار تولید روستاها زمانی وارد شد که پدر خانواده فوت می‌کرد و زمین به فرزندانش به ارث می‌رسید. علاوه‌بر توان مدیریت، موضوع تقسیم کار و انجام کار گروهی نیز به چالش روستاییان اضافه شده بود. همین موضوع باعث بروز اختلافات و درگیری‌های شدید بین وراث و صاحبان جدید املاک می‌شد.

در مهرماه سال 1331 قوانین جدید اصلاحی به تصویب رسید؛ اما این قوانین نیز نتوانستند مشکلات به وجود آمده را حل کنند. امروزه با گذشت سال‌های زیادی از این موضوع باز هم شاهد دعواهای روستاییان درباره چنین مسائلی هستیم.

نسق چیست؟

در جواب سوال نسق چیست، باید بگوییم نسق اصطلاحا به حق کشاورز برای کشت روی زمینی که مالک آن شخص دیگری است، گفته می‌شود. به زمین‌هایی که با زحمات کشاورز به آبادانی رسیده‌اند و تحت تصرف او هستند نسق زراعی گفته می‌شود. طبق قوانین مصوبه، شخصی که نسق زمین را دارد در واقع مالک قانونی یک ملک است و می‌تواند آن را به افراد دیگر انتقال دهد. به عبارتی نسق نوعی سند مالکیت و مدرک معتبر است.

نسق در اصلاحات ارضی

هنگام اجرای قوانین اصلاحات ارضی در ایران، افرادی که به صورت ثبتی مالک زمین‌های کشاورزی بودند “مالک” نامیده می‌شدند. افرادی که روی زمین کار می‌کردند و بخشی از محصولات را برداشته و بخشی از درآمد حاصل از آن را در اختیار مالک قرار می‌دادند، در اصطلاح “کشاورز” بودند.

مساحت زمین‌هایی که در اختیار این کشاورزان قرار می‌گرفت، متفاوت بود. به همین دلیل هنگامی که قانون اصلاحات ارضی انجام می‌شد، کارشناسان به طور دقیق مقدار زمین‌های هر کشاورز را آماربرداری کردند. مساحت اسناد صادر شده برای آن‌ها برپایه نسق‌شان در فرم‌های آماری بود.

نسق زراعتی و حقوق دریافت شده توسط زارع

اولین ماده قانون اصلاحات ارضی در این باره چنین می‌گوید:

” زارع کسی است که مالک زمین نیست یا دارا بودن یک یا چند عامل زراعتی شخصاً یا به کمک افراد خانواده خود در زمین متعلق به مالک مستقلاً زراعت می‌کند و مقداری از محصول را به صورت نقدی یا جنسی به مالک می‌دهد.”

نسق زراعی کشاورز در واقع مقدار زمین‌هایی است که در زمان اجرای قانون اصلاحات ارضی تحت‌تصرف او بوده و روی آن عملیات کشت انجام می‌داده است.

نسق‌داری چیست؟

تا اینجا دریافتیم که نسق چیست، حالا نوبت به اصطلاح دیگری به نام نسق‌داری می‌رسد؛ نسق‌داری یا حق داشتن نسق، حق دائمی دهقان نسبت به زمین است. این حق موروثی و قابل انتقال بوده و دهقانان می‌توانند بنا به شرایط قرارداد مابین خود زمین نسقی را بفروشند.

سرنسقی چیست؟

سرنسقی بهایی است که دهقان باید بابت حق کشت زمین به کدخدا می‌داد.

ارباب موظف بود که حق دهقانان برای زراعت را پایمال نکرده و درصورتی که اقدام به اخراج هریک از دهقانان می‌کرد، خسارت معینی را پرداخت کند. حق نسق، حقی بود که دهقان را نسبت به خوش‌نشین برتری می‌داد. نکته لازم به توضیح این است که حق نسق تنها به قشر رعیت تعلق می‌گرفت.

چگونه می‌توان نسق را به سند تبدیل کرد؟

با توجه اینکه می‌دانیم نسق چیست، بهتر است نگاهی به نحوه تبدیل نسق به سند بیاندازیم. از آنجایی که زحمات کشاورز منجر به آبادی زمین شده بود، او حق داشت که یک سند رسمی دریافت کند. لازم به توضیح است که نسق تنها حق کشاورزی و زراعت زمین را به کشاورز می‌داد نه حق مالکیت ملک. تنها درصورتی کشاورز می‌توانست مالک حقیق ملک باشد که مالکیت او از طریق دادگاه به اثبات می‌رسید.

با تکمیل برخی مدارک به سادگی می‌توان ملک نسقی را به یک ملک سنددار تبدیل کرد. البته این فرآیند نیز شرایط خاص خود را دارد؛ برای مثال امکان تهیه سند تنها برای املاکی میسر است که بتوان به صاحب یا یکی از وراث وی دسترسی داشت.

بیشتر بخوانید: سیر تا پیاز ساخت ویلا در زمین کشاورزی؛ آیا اجرای این عملیات امکان‌پذیر است؟

جمع‌بندی نهایی

در این مقاله به بررسی نسق و پاسخ به سوال نسق چیست پرداختیم. به طور خلاصه می‌توانیم بگوییم زمین‌هایی برمبنای قوانین اصلاحات ارضی قبل از انقلاب به افرادی واگذار شده است که به آن حق نسقی گفته می‌شود. پس از انقلاب براساس آیین‌نامه اجرایی قانون واگذاری زمین‌های دایر و بایر این حق را حق نسقی و صاحب آن را صاحب نسق دانسته‌اند.

حق نسق به دلیل انجام کار کشاورزی و آباد کردن زمین، به کشاورزان تعلق می‌گیرد. برای اطلاعات بیشتر درباره نسق، املاک نسقی و شرایط تبدیل ملک نسقی به ملک سنددار می‌توانید از طریق راه‌های ارتباطی موجود در سایت با ما تماس بگیرید.